Zmiany zapalne nosa i zatok przynosowych są jedną z najczęstszych dolegliwości górnych dróg oddechowych (GDO), z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza. Schorzenia te występują u ok. 15,5% populacji. Objawy często nie są rozpoznawane prawidłowo zmuszając chorych do przyzwyczajenia się do uporczywych objawów i do obniżenia jakości życia.
Objawy zapalenia zatok dzielimy na objawy główne i dodatkowe. Do pierwszych zaliczane są: niedrożność nosa, bóle okolicy twarzy, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, zaburzenia węchu, obecność wydzieliny ropnej w jamach nosa. Objawy dodatkowe to: kaszel, bóle głowy, nieprzyjemny zapach z ust, bóle zębów, bóle lub uczucie pełności w uchu.
Kryterium kwalifikacji jest czas trwania objawów. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych są rozpoznawane w przypadku obecności objawów przez 12 lub więcej tygodni przy wystąpieniu dwóch lub więcej objawów głównych lub jednego objawu głównego i dwóch dodatkowych lub, gdy stwierdzamy wydzielinę ropną w jamach nosa w trakcie badania jamy nosa pod kontrolą wzroku tzw. rynoskopia przednia.
Zatoki przynosowe to zamknięte niewielkie przestrzenie powietrzne komunikujące się z jamą nosa przez niewielkie otwory, ujścia zatok. Połączenia zapewniają prawidłowy drenaż i wentylacje zatok. Nieprawidłowe połączenia powodują zaburzenia oczyszczania zatok, prowadząc do stanu zapalnego zatok przynosowych.
Do czynników sprzyjających zalicza się:
• Zaburzenia anatomiczne w obrębie nosa i zatok przynosowych
• Skrzywioną przegrodę nosa
• Obrzęki pochodzenia zapalnego, alergicznego
• Zaburzenia immunologiczne
Funkcja zatok przynosowych i nosa to głównie oczyszczanie, ogrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza tak, aby odpowiednio nagrzane, oczyszczone i wilgotne powietrze dotarło do płuc. Prawidłowo powietrze wdychane jest przez nos. W przypadku zatkanego nosa jesteśmy zmuszeni do oddychania przez usta z pominięciem nosa. Powietrze dochodzące do płuc trafia tam nieoczyszczone, o obniżonej temperaturze i niskiej wilgotności. Wszystkie te czynniki znacznie zwiększają możliwość zakażenia dróg oddechowych.
W warunkach prawidłowych ściany nosa i zatok przynosowych pokryte są błoną śluzową produkującą wydzielinę śluzową oczyszczającą powierzchnię, na której zatrzymują się wnikające do nosa zanieczyszczenia. Mechanizm oczyszczania zatok nazywamy transportem śluzowo-rzęskowym. Wydzielina jest przesuwana w kierunku gardła dzięki specjalnym drobnym włoskom zlokalizowanym na powierzchni błony śluzowej. Gdy dotrze do gardła jest przełykana. W warunkach prawidłowych tego nie zauważamy gdyż jest to funkcja fizjologiczna dzięki pełnej drożności połączeń między zatokami przynosowymi a jamą nosa.
Diagnostyka
Diagnostyka obejmuje wywiad, badanie pacjenta, zdjęcia radiologiczne, badanie bakteriologiczne w niektórych przypadkach diagnostykę alergologiczną, ewentualnie konsultacje stomatologa oraz neurologa.
W trakcie wywiadu chory powinien najdokładniej przekazać informacje dotyczące objawów zapalenia zatok określić rodzaj i lokalizację bólów głowy, charakter wydzieliny. Wszystkie te informacje pomogą laryngologowi postawić rozpoznanie i ustalenie dalszego postępowania.
Badanie laryngologiczne obejmuje analizę jam nosa (rynoskopia) umożliwia ocenę obrzęków jamach nosa, charakter i rodzaj wydzieliny.
Także pozwala na wyeliminowanie innych zmian, które mogą powodować podobne objawy (polipy nosa, nowotwory). Najlepszym sposobem badania jest wykonanie endoskopii nosa pozwalającej na bardzo dokładną obserwację rejonów objętych zmianami chorobowymi. W przypadku tradycyjnego badania pod kontrolą wzroku (rynoskopia nosa) część zmian może zostać niezauważona.
Diagnostyka obrazowa obejmuje wykonanie tomografii komputerowej nosa i zatok przynosowych. Stosowane wcześniej zdjęcia RTG zatok przynosowych ze względu na niewielką wartość diagnostyczną nie powinny być wykonywane. Tomografia komputerowa TK pozwala na dokładną analizę odmienności budowy anatomicznej bocznej ściany nosa i zatok przynosowych. Badanie to jest niezbędne do oceny przyczyn niepowodzenia leczenia zachowawczego jak również wskazań do leczenia operacyjnego. Bezwzględnie konieczne jest dostarczenie przez pacjenta kliszy z badania TK.
Niekiedy wymagane są konsultacje innych specjalistów – stomatologa, gdy proces chorobowy zębów może być źródłem zmian zapalnych w zatokach przynosowych oraz neurologa, gdy bóle głowy mają charakter nietypowy dla zatok przynosowych.
Leczenie
Leczenie Zachowawcze
Celem leczenia zachowawczego jest zwalczenie stanu zapalnego, zmniejszenie obrzęku tkanek, ułatwienie odpływu wydzielin z jam nosa poprzez przywrócenie drożności ich ujść naturalnych. Leczenie zachowawcze obejmuje leczenie przeciwzapalne oraz leczenie uzupełniające mające na celu zmniejszenie obrzęku błony śluzowe, zwiększenie wydzielania zalegającej wydzieliny w jamach nosa i zatokach przynosowych
W leczeniu przeciwzapalnym w zależności od nasilenia objawów stosujemy sterydy lub antybiotyki. Te drugie leki stosujemy w przypadkach zaostrzeń objawów natomiast pierwsze w procesie przewlekłym. Leki uzupełniające stosujemy aby obkurczyć błonę śluzową nosa i ujść zatok przynosowych. Leki te mogą być podawane miejscowo na błonę śluzową nosa lub ogólnie.
Długotrwałe stosowanie kropli zawierających xylometazolinę, obkurczających błonę śluzową nosa wywołuje zjawisko ponownego jej obrzęku (tzw. efekt odbicia) dlatego takie preparaty należy stosować nie dłużej niż 5 dni. Działania niepożądane leków obkurczających błonę śluzową nosa mogą być miejscowe w postaci podrażnienia, wysuszenia, odczynu alergicznego i wtórnego obrzęku błony śluzowej nosa.
Bardzo ważnym elementem badania jest wywiad pozwalający pacjentowi na dokładne poinformowanie lekarza o wszystkich innych schorzeniach, co ma wpływ na możliwość zastosowania określonych leków. Przeciwwskazaniem do stosowania leków obkurczających błonę śluzową nosa może być cukrzyca, nadczynność tarczycy, przerost gruczołu krokowego i jaskra. Inne leki uzupełniające to leki mukolityczne, sprawiające, że wydzielina w obrębie nosa i zatok przynosowych staje się bardziej płynna i łatwiejsza do usunięcia.
Leczenie Operacyjne
Zmiany zapalne nosa i zatok przynosowych są jedną z najczęstszych dolegliwości górnych dróg oddechowych (GDO), z którymi pacjenci zgłaszają się do lekarza. Schorzenia te występują u ok. 15,5% populacji. Objawy często nie są rozpoznawane prawidłowo zmuszając chorych do przyzwyczajenia się do uporczywych objawów i do obniżenia jakości życia.
Objawy zapalenia zatok dzielimy na objawy główne i dodatkowe. Do pierwszych zaliczane są: niedrożność nosa, bóle okolicy twarzy, spływanie wydzieliny po tylnej ścianie gardła, zaburzenia węchu, obecność wydzieliny ropnej w jamach nosa. Objawy dodatkowe to: kaszel, bóle głowy, nieprzyjemny zapach z ust, bóle zębów, bóle lub uczucie pełności w uchu.
Kryterium kwalifikacji jest czas trwania objawów. Przewlekłe zapalenie zatok przynosowych są rozpoznawane w przypadku obecności objawów przez 12 lub więcej tygodni przy wystąpieniu dwóch lub więcej objawów głównych lub jednego objawu głównego i dwóch dodatkowych lub, gdy stwierdzamy wydzielinę ropną w jamach nosa w trakcie badania jamy nosa pod kontrolą wzroku tzw. rynoskopia przednia.
Zatoki przynosowe to zamknięte niewielkie przestrzenie powietrzne komunikujące się z jamą nosa przez niewielkie otwory, ujścia zatok. Połączenia zapewniają prawidłowy drenaż i wentylacje zatok. Nieprawidłowe połączenia powodują zaburzenia oczyszczania zatok, prowadząc do stanu zapalnego zatok przynosowych.
Do czynników sprzyjających zalicza się:
• Zaburzenia anatomiczne w obrębie nosa i zatok przynosowych
• Skrzywioną przegrodę nosa
• Obrzęki pochodzenia zapalnego, alergicznego
• Zaburzenia immunologiczne
Funkcja zatok przynosowych i nosa to głównie oczyszczanie, ogrzewanie i nawilżanie wdychanego powietrza tak, aby odpowiednio nagrzane, oczyszczone i wilgotne powietrze dotarło do płuc. Prawidłowo powietrze wdychane jest przez nos. W przypadku zatkanego nosa jesteśmy zmuszeni do oddychania przez usta z pominięciem nosa. Powietrze dochodzące do płuc trafia tam nieoczyszczone, o obniżonej temperaturze i niskiej wilgotności. Wszystkie te czynniki znacznie zwiększają możliwość zakażenia dróg oddechowych.
W warunkach prawidłowych ściany nosa i zatok przynosowych pokryte są błoną śluzową produkującą wydzielinę śluzową oczyszczającą powierzchnię, na której zatrzymują się wnikające do nosa zanieczyszczenia. Mechanizm oczyszczania zatok nazywamy transportem śluzowo-rzęskowym. Wydzielina jest przesuwana w kierunku gardła dzięki specjalnym drobnym włoskom zlokalizowanym na powierzchni błony śluzowej. Gdy dotrze do gardła jest przełykana. W warunkach prawidłowych tego nie zauważamy gdyż jest to funkcja fizjologiczna dzięki pełnej drożności połączeń między zatokami przynosowymi a jamą nosa.
Diagnostyka
Diagnostyka obejmuje wywiad, badanie pacjenta, zdjęcia radiologiczne, badanie bakteriologiczne w niektórych przypadkach diagnostykę alergologiczną, ewentualnie konsultacje stomatologa oraz neurologa.
W trakcie wywiadu chory powinien najdokładniej przekazać informacje dotyczące objawów zapalenia zatok określić rodzaj i lokalizację bólów głowy, charakter wydzieliny. Wszystkie te informacje pomogą laryngologowi postawić rozpoznanie i ustalenie dalszego postępowania.
Badanie laryngologiczne obejmuje analizę jam nosa (rynoskopia) umożliwia ocenę obrzęków jamach nosa, charakter i rodzaj wydzieliny.
Także pozwala na wyeliminowanie innych zmian, które mogą powodować podobne objawy (polipy nosa, nowotwory). Najlepszym sposobem badania jest wykonanie endoskopii nosa pozwalającej na bardzo dokładną obserwację rejonów objętych zmianami chorobowymi. W przypadku tradycyjnego badania pod kontrolą wzroku (rynoskopia nosa) część zmian może zostać niezauważona.
Diagnostyka obrazowa obejmuje wykonanie tomografii komputerowej nosa i zatok przynosowych. Stosowane wcześniej zdjęcia RTG zatok przynosowych ze względu na niewielką wartość diagnostyczną nie powinny być wykonywane. Tomografia komputerowa TK pozwala na dokładną analizę odmienności budowy anatomicznej bocznej ściany nosa i zatok przynosowych. Badanie to jest niezbędne do oceny przyczyn niepowodzenia leczenia zachowawczego jak również wskazań do leczenia operacyjnego. Bezwzględnie konieczne jest dostarczenie przez pacjenta kliszy z badania TK.
Niekiedy wymagane są konsultacje innych specjalistów – stomatologa, gdy proces chorobowy zębów może być źródłem zmian zapalnych w zatokach przynosowych oraz neurologa, gdy bóle głowy mają charakter nietypowy dla zatok przynosowych.
Leczenie
Leczenie Zachowawcze
Celem leczenia zachowawczego jest zwalczenie stanu zapalnego, zmniejszenie obrzęku tkanek, ułatwienie odpływu wydzielin z jam nosa poprzez przywrócenie drożności ich ujść naturalnych. Leczenie zachowawcze obejmuje leczenie przeciwzapalne oraz leczenie uzupełniające mające na celu zmniejszenie obrzęku błony śluzowe, zwiększenie wydzielania zalegającej wydzieliny w jamach nosa i zatokach przynosowych
W leczeniu przeciwzapalnym w zależności od nasilenia objawów stosujemy sterydy lub antybiotyki. Te drugie leki stosujemy w przypadkach zaostrzeń objawów natomiast pierwsze w procesie przewlekłym. Leki uzupełniające stosujemy aby obkurczyć błonę śluzową nosa i ujść zatok przynosowych. Leki te mogą być podawane miejscowo na błonę śluzową nosa lub ogólnie.
Długotrwałe stosowanie kropli zawierających xylometazolinę, obkurczających błonę śluzową nosa wywołuje zjawisko ponownego jej obrzęku (tzw. efekt odbicia) dlatego takie preparaty należy stosować nie dłużej niż 5 dni. Działania niepożądane leków obkurczających błonę śluzową nosa mogą być miejscowe w postaci podrażnienia, wysuszenia, odczynu alergicznego i wtórnego obrzęku błony śluzowej nosa.
Bardzo ważnym elementem badania jest wywiad pozwalający pacjentowi na dokładne poinformowanie lekarza o wszystkich innych schorzeniach, co ma wpływ na możliwość zastosowania określonych leków. Przeciwwskazaniem do stosowania leków obkurczających błonę śluzową nosa może być cukrzyca, nadczynność tarczycy, przerost gruczołu krokowego i jaskra. Inne leki uzupełniające to leki mukolityczne, sprawiające, że wydzielina w obrębie nosa i zatok przynosowych staje się bardziej płynna i łatwiejsza do usunięcia.